Første skuledag – som lærar

På oppmoding frå NRK Ytring har eg gjort dette innlegget om til ein kronikk som du kan lese her.

I dag er det mange som har sin første skuledag. Blant desse er det ein heil del lærarar. I fjor til same tid var det eg som kvelden før hadde pakka veska, lagt fram det eg skulle ha på meg og gått og lagt meg tidleg. Dagen etter skulle eg ha min første verkelege dag som lærar. Eg trur eg var like spent som eg var før min første skuledag i 1993. For det er mykje likt å vere ny som elev og å vere ny som lærar: Ein er like usikker på om ein vil finne vener, kven ein skal snakke med i pausar, om ein har kledd seg rett, og ein vil klare å henge med eller om ein ligg langt bak alle dei andre, og så vidare og så vidare.

Så står ein der plutseleg framfor dei 30 elevane ein skal ha ansvar for i eit heilt år, og veit at det i tillegg er 120 andre ein skal prøve å lære noko kvar veke. Det er smått overveldande. Du har studert i 4, 5, 6, ja gjerne enda fleire år, for å skulle kunne handtere dette, men så går det opp for ein at dette er ein eigentleg ikkje tilstrekkeleg førebudd på. Du har lært mykje om faga dine, men kjenner med eitt veldig på det du eigentleg alltid har visst: at lærarlivet handlar om ganske mykje meir enn fag.

Det er heilt greitt at dei første (og truleg òg dei resterande) åra som lærar er litt overveldande. Det som ikkje er like greitt er at det ofte er veldig mykje meir overveldande enn det trengte å vere, og at «praksissjokket» er eit ord vi har bruk for. Mange av oss har gått rett frå 12/13 års skulegang og inn i ei utdanninga som har som sitt einaste mål å utdanne oss for å gjere ein god jobb i skulen, og så skal det å kome tilbake til skulen bli eit «sjokk»? Det verker fullstendig meiningslaust, ikkje minst når vi ser at dette sannsynlegvis er noko av årsaka til at alt for mange sluttar etter få år i læraryrket (jf. Kunnskapsdepartementet (KD) sin rapport «Reservestyrken av lærere»). Eg trur det særleg er to ting som gjer at alt for mange får eit sjokkerande førstemøte med læraryrket: (1) vi har lærarutdanningar som er altfor svakt knytt til profesjonsfeltet dei utdannar for, og (2) vi har eit altfor dårleg system for korleis vi skal ta i mot nyutdanna i skular og barnehagar.

Eg vil her heilt kort gå litt inn på dei to problemområda:

Lærarutdanningane
Vi har i dag lærarutdanningar med altfor lite praksis, og den praksisen som er, er i for lita grad knytt til den meir teoretiske delen av utdanninga og ikkje minst motsett. Eg skal ikkje gå vidare inn i dette no, for dette er eit tema som krev eit heilt eige innlegg (og det skal de nok få;). Men kort fortalt trur eg det viktigaste vi kan arbeide for er at både UH-sektoren og lærarprofesjonen sjølv i større grad ser på skular og barnehagar som lærarutdannarar.

Mottaking av nyutdanna lærarar
Vi må slutte å tenke at vi er ferdig utdanna lærarar berre fordi vi har eit vitnemål frå ein UH-institusjon. Det er berre i skulen ein veit kva det vil seie å vere lærar, og det er difor berre i skulen ein kan utvikle seg til å bli ein. Dette veit vi vel eigentleg, men vi gløymer stadig noko heilt grunnleggande: Vi lærarar, både nye og gamle, er faktisk akkurat som elevane våre: vi treng tid til å utvikle oss, hjelp og gode råd, og av og til nokre hint om vi er på rett veg eller ei. Vi veit sjølvsagt eigentleg også dette, men vi klarer likevel ikkje å leve opp til intensjonsavtalen mellom KD og KS frå 2009 som m.a. sa at alle nye tilsette nyutdanna lærarar i skulen frå og med skuleåret 2010/2011 skulle få tilbod om rettleiing. Vi er enda eit godt stykke frå dette målet – skal vi tru Utdanningsforbundet, så har enda under halvparten eit tilbod ved skulen sin (sjå rapporten «De beste intensjoner – om innføring av veiledningsordning for nyutdannede lærerer» frå 2011).

Eg trur følgjande bør vere viktige satsingsområder framover for å gi nyutdanna eit betre møte med læraryrket:

1 – Nyutdanna må få rettleiing frå første dag.
Mange stader i landet har kommunar løyst utfordringane med å tilby rettleiing ved å kalle inn alle nyutdanna til samlingar i ny og ne. Det er fint det (viss det kjem i tillegg til rettleiing på arbeidsplassen), men for ofte kjem desse samlingane rimeleg seint ut i skuleåret. Det er litt seint å kome på første samling ein gong i slutten i november, når ein opplever at ein er på feil spor allereie tidleg i september. Som nyutdanna treng ein rettleiing frå første dag. Ein treng rettleiing før ein har gjort alle desse feilvurderingane som har ein lei vane med å skape presedens slik at ein ender med å drive velvitande feilpraksis i eit godt år før ein får retta det opp att. For kateteret fangar: har du først gjort noko, så definerer det deg som lærar heilt til du får nye elevar. Det skal seiast at ein sjølvsagt må måtte rekne med å gjere nokre feil som nyutdanna – ein lærer jo som kjent ein del av det. Men i lengda er det rett og slett ein litt trøyttsam måte å lære på.

2 – Nyutdanna må få rettleiing i klasseromsituasjonar.
Det er mykje fint med samlingsbaserte kursrekker, men det må etter mi meining vere eit tillegg til rettleiing i konkrete jobbsituasjonar. Det eg opplever og høyrer frå andre, gjer at eg får eit behov for å sette opp eit tydleg skilje mellom det Helen Timperley (m.a. i Realizing the Power of Professional Learning frå 2011) kallar «profesjonell utvikling» og «profesjonell læring». I profesjonell-utvikling-tradisjonen tenkjer ein at ein kan sende ein lærar på eit kurs og fortelle vedkomande korleis noko bør gjerast annleis, og kanskje gi nokre konkrete råd/tips/verktøy, for så å forvente at dette skal endre praksisen til vedkomande lærar. Og det endrar nok praksisen til læraren det, men truleg berre i enkelte og heilt spesifikt gitte situasjonar. I staden meiner ein at ein bør satse meir på «profesjonell læring», der målet ikkje berre er å endre praksis, men òg å endre korleis lærarar tenkjer. Berre slik kan ein sikre at lærarar på sikt endrar ein større del av praksisen sin og sjølv kan drive kontinuerlege endringsprosessar. For å oppnå dette er det naudsynt at ein utfordrar og rettleiar lærarar i arbeidssituasjonar, i møte med elevar – for det er tross alt her ein skal endre tenkinga og praksisen sin. Og i lys av alle dei opplevingane og erfaringane nyutdanna får, så trur eg rett og slett at det ligg så mykje motivasjon i å meistre den praktiske lærarkvardagen, at det å ta nyutdanna ut av skulen og samle dei i førelesingssalar, neppe har den heilt store effekten.

Det er freistande å skrive ein heil del til om dette. Men det kjem seinare og i meir avgrensa innlegg. Det som er viktig for meg å få sagt i dag, er følgjande: Det er utfordrande å vere ny. Det er ikkje alltid så kjekt å vere den som må spørje ein gong til, og nok ein gong be om hjelp til det alle andre tar på strak arm. Og det siste du gjer som ny, er å stille krav. Så difor må vi som er meir (og litt mindre) erfarne prøve å sikre at våre nye kollegaer får den rettleiinga dei treng, både ved at dei får ein fast rettleiar på skulen og ved at dei vert sendt på kurs osv. Og så må vi òg hugse verdien av gode råd, smil og oppmuntringar, og inn i mellom prøve å sette oss inn i «første-skuledag-situasjonen» igjen.